Μετά την ολοκλήρωση του πρόσφατου Αναπτυξιακού Συνεδρίου που έγινε στη Λάρισα και τον διάλογο που αναπτύχθηκε για μείζονος ενδιαφέροντος θεσσαλικά προβλήματα, τα οποία ο ιστότοπος μας ανέδειξε κατά το δυνατόν πληρέστερα {1}, θα συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια παρουσιάζοντας θέσεις στον απόηχο πλέον των προηγουμένων ημέρων.        

Όμως εκτός αυτού ας μας επιτραπεί να κάνουμε κάποια σχόλια σε επιμέρους ισχυρισμούς που διατυπωθήκαν, κάποιοι από τους οποίους ενδεχόμενα δημιουργούν συγχύσεις στους αναγνώστες μας. Αυτονόητο ειναι ότι ο αντίλογος ειναι ευπρόσδεκτος.

1) Ο όγκος μεταφοράς από τον Αχελώο προς την λ. Πηνειού.

        Ορισμένοι παράγοντες που τοποθετήθηκαν δημόσια τις ημέρες αυτές δηλώνουν την "έκπληξή" τους, επειδή περίπου πριν 40 χρόνια για την εκτροπή υδάτων από τον Αχελώο υπήρχε αίτημα για μεταφορά 1,1 δις κ.μ. νερού ενώ στη συνέχεια αυτό περιορίστηκε στο 600 εκατ. κ.μ. (1994) και στο Σ.Δ. του 2014 στα 250 εκατ. Μερικοί από αυτούς δεν απέφυγαν και αιχμές για "καιροσκοπισμό".  Αυτό  λοιπόν που δεν λαμβάνουν υπόψη τους είναι ότι ο προσδιορισμός του υδατικού ελλείμματος στην λεκάνη Πηνειού μεταβάλλεται κάθε φορά ανάλογα με τα δεδομένα της «ζήτησης» (αρδεύσεις) και της «προσφοράς», δηλαδή διαθέσιμα ύδατα από ταμιεύσεις, από ποτάμια ή από υπόγειους υδροφορίες.  Το 1978, όταν διατυπώθηκε συγκεκριμένα το αίτημα  αυτό, ο θεσσαλικός κάμπος διέθετε περίπου 7.000 γεωτρήσεις και την λίμνη Ν. Πλαστήρα. Το 1994 αντίστοιχα διέθετε περίπου 19.000 γεωτρήσεις ενώ είχαν ήδη δρομολογηθεί ο Σμόκοβος, η Κάρλα και άλλοι μικρότεροι ταμιευτήρες.  Εξάλλου στο παζλ των έργων είχε υπεισέλθει και η περιβαλλοντική διάσταση με τον ιστορικό νόμο 1650/86 και την εφαρμογή κοινοτικών οδηγιών που έθεταν (ορθώς) πιο αυστηρούς περιβαλλοντικούς περιορισμούς, απ’ ότι γνωρίζαμε από την «εποχή Μαγειρία».  Τέλος το 2014 ήδη διαθέταμε 33.000 γεωτρήσεις και επιπλέον τους ταμιευτήρες που αναφέραμε προηγουμένως, οπότε το υδατικό ισοζύγιο είχε τεθεί αντικειμενικά σε μια τελείως διαφορετική βάση.

2) Σε ποιόν "ανήκει" ο Αχελώος ;

Θα σχολιάσουμε  μια άποψη από άρθρο του κ. Γ. Κωσταρόπουλου  στην Ελευθέρια Λάρισας (8/10/2017) {2}, που αναφέρεται στην «γεωγραφική» ένταξη του Αχελώου, ο οποίος κατά την άποψή του «δεν ανήκει στη Θεσσαλία» επειδή «κυλά τα νερά του σε άλλη λεκάνη απορροής».  Θα ενημερώσουμε τον κ. Γ.Κ. ότι ο Άνω Αχελώος γεωγραφικά ανήκει στη (Δυτική) Θεσσαλία και τροφοδοτείται κατά το μεγαλύτερο μέρος του δυναμικού που διαθέτει από θεσσαλικούς παραπόταμους (Αγραφιώτης, Ταυρωπού, Κουμπουριανίτης κλπ).  Το γεγονός ότι υπάγεται (ορθώς) στο υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Ελλάδος προφανώς δεν τον καθιστά «ξένο» ως προς τη Θεσσαλία. Για αυτό το λόγο άλλωστε το ΣΔ των δύο υδατικών διαμερισμάτων εκπονείται από την ίδια μελετητική ομάδα και η Ειδική Γραμματεία αντιμετωπίζει από κοινού τα δύο όμορα υδατικά διαμερίσματα.

3) Αναδιάρθρωση καλλιεργειών

        Η αναδιάρθρωση αποτελεί ένα ακόμη θέμα του διαλόγου που από τους μαχητές κατά του Αχελώου παρουσιάζεται ως λύση στην μείωση των ελλειμμάτων, ταυτίζοντας κατά κάποιο τρόπο  την αναδιάρθρωση με την εξοικονόμηση νερού.  Ενδεικτικά παραθέτουμε απόσπασμα από την τοποθέτηση των οικολόγων-Πρασίνων (Κ. Κούτσικος, Ελευθερία 7/10/17) :

«Είναι γεγονός ότι υπάρχει ένα οξύτατο υδατικό πρόβλημα στη Θεσσαλική πεδιάδα με επιπτώσεις στους αγρότες.  Το πρόβλημα είναι επιλήψιμο, στη βάση όμως μιας άλλης νοοτροπίας που στηρίζεται στην εξοικονόμηση νερού, στην αποτελεσματική διαχείριση της ζήτησης και στην επιστημονικά τεκμηριωμένη αναδιάρθρωση των καλλιεργειών».

        Επαναλαμβάνουμε για πολλοστή φορά ότι η αναδιάρθρωση δεν αποτελεί στοιχείο της πολιτικής εξοικονόμησης αλλά εντάσσεται στον τομέα της οικονομικής πολιτικής της χώρας των εξαγωγών, του πρωτογενούς τομέα και βεβαίως εξαρτάται από άλλους εξωγενείς παράγοντες (παγκοσμιοποίηση, ΚΑΠ, ΕΕ, προσδιορισμός διεθνώς των τιμών στα αγροτικά προϊόντα κ.ο.κ.). Επιπρόσθετα, ένα άλλο θέμα που διαρκώς αφήνουν έξω από τη συζήτηση οι φορείς αυτών των απόψεων είναι η διαφορετική χρονική διάρκεια εντός της οποίας αναπτύσσεται μία καλλιέργεια σε σχέση με την αντίστοιχη  διάρκεια ζωής των έργων ταμίευσης υδάτων.

        Η επιλογή των καλλιεργειών έχει συχνά βραχυπρόθεσμο και στην καλύτερη περίπτωση μεσοπρόθεσμο χαρακτήρα.  Πρακτικά αφορά σε επιλογές διαρκείας 1-5 ετών και σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. δενδρώδεις καλλιέργειες) μερικών ετών παραπάνω.

        Αντίθετα η διάρκεια ζωής ενός ταμιευτήρα συχνά υπερβαίνει τα 70-100 χρόνια (π.χ. Ν. Πλαστήρας σχεδόν 60 έτη, Μαραθώνας σχεδόν 90 έτη κ.ο.κ.).  Σε μια τόσο μεγάλη διάρκεια ετών είναι προφανές ότι οι επιλογές καλλιεργειών θα μεταβάλλονται πολλές φορές. Συνεπώς η επιλογή για την προώθηση τέτοιων έργων ταμίευσης έχει να κάνει με τη γενική παραδοχή ότι ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΕΝ ΖΟΥΝΕ ΧΩΡΙΣ ΝΕΡΟ, κάτι που σημαίνει ότι όσοι περισσότεροι υδατικοί πόροι αξιοποιηθούν τόσο πιο κοντά θα είμαστε σε αυτό που ονομάζουμε «βιώσιμη αειφόρο ανάπτυξη», προσφέροντας παράλληλα τις αναγκαίες υποδομές στις επόμενες γενιές και ταυτόχρονα την δυνατότητα, με τις συνθήκες που θα ισχύουν τότε και με βάση τα δικά τους κριτήρια, να διαχειριστούν τις αναγκαίες ποσότητες υδάτων.

        Κλείνουμε με μια άποψη που διατυπώνουν επιστήμονες του ΕΜΠ στο Open Water Journal (2017) για το θέμα αυτό «Το κόστος για αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας κλειστών αρδευτικών δικτύων στην Θεσσαλία είναι υψηλό και ακόμα και με εξ ορθολογισμό των αρδευτικών καταναλώσεων, το πρόβλημα υπεράντλησης των υπόγειων υδροφόρων δεν θα λυθεί».

4) ΕΕ και έργα Άνω Αχελώου

        Ένας ακόμη  συνήθης ισχυρισμός που διατυπώθηκε επανειλημμένα από την κυβέρνηση είναι η πρόφαση ότι η ΕΕ δεν χρηματοδοτεί τα έργα του Άνω Αχελώου.  Επίσης πολλά  ακούστηκαν για την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) σχετικά με την άποψη που εξέφρασε για την δυνατότητα μεταφοράς υδάτων ανάμεσα σε όμορες λεκάνες απορροής.

        Σχετικά με τα παραπάνω θα παραθέσουμε ένα εντυπωσιακό στοιχείο που ακυρώνει τον μύθο αυτό.  Αντιγράφουμε από το ΒΗΜΑ (6/8/2017) τι έγραφε ο ομότιμος καθηγητής Γ. Σούλιος : «Το 1993 η τότε κυβέρνηση Κ. Μητσοτάκη αποφασίζει να υλοποιήσει την εκτροπή με την κατασκευή της σήραγγας από το σχεδιαζόμενο φράγμα Συκιάς.  Ζητεί αφενός την έγκριση της τότε ΕΟΚ, η οποία είχε αντιρρήσεις για περιβαλλοντικούς λόγους, και αφετέρου την ένταξη του έργου στα χρηματοδοτικά προγράμματα. 

          Η ΕΟΚ τότε όρισε δικούς της εμπειρογνώμονες τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Μασσαλίας Pierre Heurteaux και τον υπογράφοντα το παρόν άρθρο.  Εντολή ήταν υπό το φως της μελέτης που είχε υποβάλει τότε η ελληνική κυβέρνηση και όποιων άλλων στοιχείων να εξετάσουμε αν η προτεινόμενη εκτροπή του Αχελώου είναι η συμβατή με την περιβαλλοντική  πολιτική της ΕΟΚ και ειδικότερα αν εξ αυτής δημιουργούνται περιβαλλοντικά προβλήματα ιδιαίτερα στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, με δεδομένο μάλιστα ότι ο ποταμός Εύηνος που εκβάλλει στο άλλο άκρο της, το ανατολικό, με ετήσια παροχή 110-130 εκατ. κυβ. μέτρα, εκτρέπεται ολοκληρωτικά προς την τεχνητή λίμνη Μόρνου και από κει προς την πρωτεύουσα.

          Με τον κ. Heurteaux, ύστερα από ενδελεχή μελέτη των υδρολογικών δεδομένων, υποβάλαμε την έκθεσή μας στην ΕΟΚ απαντώντας ότι είναι δυνατή η εκτροπή από τη Συκιά προς τη Θεσσαλία μιας ποσότητας (ετησίως) 600-650 εκατ. κυβ. μέτρων χωρίς κανέναν περιβαλλοντικό κίνδυνο για την περιοχή και ιδιαίτερα για τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου.  Η έκθεσή μας έγινε δεκτή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.»

        Στη συνέχεια ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιάς προχωρούσε με γοργούς ρυθμούς την εκτροπή αλλά αλλεπάλληλες προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας από περιβαλλοντικές και τοπικές οργανώσεις σταματούσαν το έργο.  Έτσι με νομοθετική παρέμβασή του το 2006 αίρει τουλάχιστον πολλές από τις αιτίες των αρνητικών για το έργο αποφάσεων του ΣτΕ.  Τον Ιανουάριο του 2010 σε συνέχεια προσφυγών το Συμβούλιο ζήτησε προδικαστική απόφαση από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Το Δικαστήριο λοιπόν αυτό δέχεται ότι η ύδρευση και η άρδευση συνιστούν λόγους σημαντικού δημοσίου συμφέροντος και είναι καταρχήν δυνατή η αναφερόμενη εκτροπή ζητώντας να ληφθεί κάθε αναγκαίο αντισταθμιστικό μέτρο, ώστε να εξασφαλισθεί η προστασία της συνολικής συνοχής Natura 2000».

        Η εξιστόρηση του κου Γ. Σούλιου είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική.  Εμείς θα συμπληρώσουμε ότι επί της ουσίας ουδέποτε τα έργα Άνω Αχελώου τέθηκαν συντεταγμένα υπόψη της ΕΕ για χρηματοδότηση,  λόγω της αβεβαιότητας που δημιουργούσαν οι αλλεπάλληλες παλινωδίες γύρω από το έργο (π.χ. αποτυχημένοι διαγωνισμοί, παραλείψεις στην περιβαλλοντική τεκμηρίωση και αδειοδοτήσεις, οι αλλαγές κυβερνήσεων, η χαλαρή πολιτική βούληση, οι συνεχείς διακοπές εργασιών λόγω ακυρωτικών αποφάσεων ΣτΕ κ.ο.κ.). Την ίδια απάντηση έδωσαν στη θεσσαλική Αντιπροσωπεία στις Βρυξέλλες (όταν επίτροπος ήταν η κα Διαμαντοπούλου) αρμόδιοι Ανώτεροι υπάλληλοι της Ε.Ε., οι  οποίοι επιβεβαίωσαν ότι ουδέποτε είχε υποβληθεί σχετικό αίτημα για τα έργα αυτά.

        Προφανώς αυτή η αντικειμενική κατάσταση δεν μπορεί να ταυτίζεται και να παρουσιάζεται ως δήθεν δεδηλωμένη πολιτική θέση της Ε.Ε. κατά των έργων, κατά μείζονα λόγο όταν ποτέ κανείς δεν εξέθεσε στα όργανα της ΕΕ όλες τις πλευρές του θέματος, ούτε διαπραγματεύθηκε αναλόγως ώστε να έχει μια θετική θέση ή έστω μια σαφή απάντηση.

5) Ta «μικρά» φράγματα

        Και κατά την διάρκεια αυτού του διαλόγου επαναλήφθηκε ο ισχυρισμός ότι τα λεγόμενα «μικρά» φράγματα αποτελούν λύση στην κάλυψη των υδατικών αναγκών σε αντιδιαστολή με τα «μεγάλα» φράγματα που «έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον».

        Στην πραγματικότητα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.  Παραθέτουμε απόσπασμα από τοποθέτηση στην υποεπιτροπή της Βουλής για τους υδατικούς πόρους του καθηγητή του ΕΜΠ κ. Μαμάση : «Όσον αφορά στο θέμα του μικρού ή μεγάλου (φράγματος) …. υπάρχουν οι οικονομίες κλίμακας.  Προτιμάμε τα μεγάλα έργα, δηλαδή ένα και μεγάλο και όχι πάρα πολλά μικρά.  Αυτή η οικονομία κλίμακας πολλές φορές υπάρχει και στο περιβάλλον».

        Σχετικά με το ίδιο θέμα σε άρθρο επιστημόνων του ΕΜΠ που δημοσιεύτηκε στις αρχές του έτους στο έγκυρο περιοδικό open water journal καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «…περισσότερα φράγματα χρειάζονται παγκοσμίως για να ικανοποιηθούν οι αυξανόμενες ανάγκες σε νερό, διατροφή και ενέργεια, και οι μελέτες μεγάλης κλίμακας υπερτερούν των μελετών μικρότερης κλίμακας επειδή είναι οι μόνες αποτελεσματικές  (και) για την παραγωγή ενέργειας, είναι πολλαπλών χρήσεων και, κάτω από μια ολιστική άποψη, ίσως να είναι λιγότερο επιζήμιες για το περιβάλλον».

        Συνοπτικά, η επιλογή των  «μικρών» φραγμάτων αντί των μεγάλων δεν αποτελεί πανάκεια ούτε σε ότι αφορά την όποια αναπόφευκτη αλλοίωση στο χαρακτήρα ενός ποτάμιου συστήματος, ούτε στο ότι η κατασκευή τους αποτρέπει επιπτώσεις στο ορεινό περιβάλλον, την ορνιθοπανίδα κλπ.  Τελικά αποτελεί άλλο ένα επιμέρους ιδεολόγημα, πρακτικά χωρίς δυνατότητα εφαρμογής όταν βρισκόμαστε μπροστά στην ευθύνη  αντιμετώπισης τόσο σοβαρών προβλημάτων όπως αυτό του οικολογικού της Θεσσαλίας (δες σχετικό άρθρο Κ. Γκούμα στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ της 21/10/2017) {3}.

6. Ο "διάλογος "

Κλείνοντας τα σχόλια μας, σημειώνουμε πως την περίοδο αυτή κατατέθηκαν όλες οι αντικρουόμενες θέσεις και απόψεις, γνωστές οι περισσότερες, γύρω από τα χρονίζοντα υδατικά θέματα της Θεσσαλίας.  Κατά την άποψή μας ο συγκερασμός των θέσεων αυτών είναι αρκετά δύσκολος, δεδομένου ότι αφορούν σε ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές, ακόμη και σε διαφορετικά κοινωνικά και οικονομικά συμφέροντα (π.χ. Γεωργία, υδροηλεκτρική ενέργεια κ.α.).

Παρόλα αυτά συγκρατούμε την ανταπόκριση σε αυτό που επί πολλά χρόνια προτείνουμε, δηλαδή τον ουσιαστικό ΔΙΑΛΟΓΟ για όλα τα θέματα, χωρίς προαπαιτούμενα.  Με ικανοποίηση διαπιστώνουμε ότι αυτό προτείνεται και από την πλευρά των οικολόγων (δες Κ. Κούτσικος, οικολόγοι-Πράσινοι 7/10/17).

Το ερώτημα είναι κατά πόσο οι δηλώσεις αυτές αποτελούν πραγματική πρόσκληση σε διάλογο ή απλώς μια τοποθέτηση για τις «ανάγκες» των ημερών του Συνεδρίου Ανάπτυξης στη Λάρισα.  Η συνέχεια θα δείξει.

{1}  Σχετικές αναφορές στο ypethe.gr :

https://www.ypethe.gr/archive/perifereiako-synedrio-gia-tin-paragogiki-a...

https://www.ypethe.gr/archive/imerida-diavoyleysis-1is-anatheorisis-shed...

https://www.ypethe.gr/archive/anatheorisi-shedion-diaheirisis-lekanon-ap...

{2} Άρθρο Γ. Κωσταρόπουλου :

http://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%80%CF%8C%CF%88%CE%B5%CE%B9%CF%82/it...

{3} Άρθρο Κ. Γκούμα :

http://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%80%CF%8C%CF%88%CE%B5%CE%B9%CF%82/it...

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2017_10_21_eleyth...