Δ. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ

ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΡΛΑΣ

  Στα προηγούμενα κεφάλαια έχουν ήδη γίνει αναφορές στα κρίσιμα θέματα και παραμέτρους οι οποίες στις διάφορες χρονικές περιόδους,  είχαν απασχολήσει τις κυβερνήσεις, τους επιστήμονες, τους τεχνικούς και φυσικά την τοπική κοινωνία,  σχετικά με τις πολυσυζητημένες παρεμβάσεις και τα βήματα υλοποίησης του στόχου στην περιοχή της Κάρλας. Ας τα δούμε αναλυτικά :

Δ.1. Η ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ

  Ειδικά για το τεράστιο πρόβλημα της ΕΛΟΝΟΣΙΑΣ, ο ιστότοπος ypethe.gr έχει κάνει ειδικό αφιέρωμα (δες εδώ τον σχετικό σύνδεσμο {1} ), όπου ο αναγνώστης μπορεί να βρει σημαντικά στοιχεία για τις συμφορές που προκλήθηκαν στα χωριά της περιοχής και ευρύτερα.

{1}  https://www.ypethe.gr/archive/afieroma-pagkosmia-imera-kata-tis-elonosia...

Για το θέμα της ελονοσίας ο καθηγητής Γ. Α. Χατζηλάκος έγραφε :

«Η ελονοσία, που δεν γνώρισαν ευτυχώς οι νεότεροι και που είναι εφιαλτική ανάμνηση για μας τους παλαιότερους, ήταν για την πεδινή Θεσσαλία αρρώστια ενδημική από τους ιστορικούς, πιθανόν και τους προϊστορικούς χρόνους.  Ο χάρτης θνησιμότητας της χώρας δείχνει πως την περίοδο 1921-35 είχαμε στο Ν. Λάρισας (περιλαμβάνεται και η Μαγνησία που την περίοδο εκείνη συνυπήρχε στο Ν. Λάρισας) 6,5% θανάτους από ελονοσία, στο Ν. Καρδίτσας 7,3%, ενώ στην Αθήνα 0,5% και στη Χίο 0,4%, που ήταν το χαμηλότερο της χώρας.  Αν αναλογιστούμε ότι το 6,5% αναφέρεται σε όλο το Νομό, τότε στην Κάρλα-Παρακάρλια ήταν πολλαπλάσιο αυτού, ίσως 50%..... » 

 Περισσότερα στον παρακάτω σύνδεσμο :

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2018_06_04_afiero...

Δ.2. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Παρά την υποτίμηση της περιβαλλοντικής διάστασης κατά την μεγαλύτερη χρονική περίοδο του περασμένου αιώνα, στο δεύτερο μισό και κυρίως μετά την συνειδητοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων από την υλοποίηση της πρώτης φάσης του έργου (1962),  οι προτεραιότητες αρμοδίων και τοπικής κοινωνίας άρχισαν να μεταβάλλονται άρδην.  Ειδικά κατά τις δεκαετίες 1980 και 1990 η οικολογία και το περιβάλλον επηρρέασαν πλέον αποφασιστικά τις επιλογές όλων.  Το μετέωρο βήμα της πολιτείας, με την «μισοτελειωμένη» παρέμβαση, που καθυστερούσε για είκοσι και πάνω χρόνια να ολοκληρωθεί, επηρέαζε πλέον αρνητικά την ζωή στην περιοχή και γενικότερα αποτελούσε στίγμα για την Θεσσαλία και τη χώρα.

Έγραφε σχετικά ο Γιάννης Πρίντζος (πρώην Νομάρχης Μαγνησίας, πρώην πρόεδρος ΤΕΕ Μαγνησίας) :

«Το ανεξέλεγκτο της αβαθούς λίμνης, ο κίνδυνος πλημμυρών, το υφάλμυρο των νερών και η ανάγκη σε γεωργική γη, ήταν τα κριτήρια με τα οποία η Πολιτεία αποφάσισε το 1955 την αποξήρανση της λίμνης με σήραγγα προς τον Παγασητικό Κόλπο και στη συνέχεια κατασκευή Ταμιευτήρα 64.700 στρεμμάτων, με σκοπό τον έλεγχο της λίμνης, την αντιμετώπιση των πλημμυρών, την προστασία του Παγασητικού, την άρδευση χιλιάδων στρεμμάτων γης και την μερική, έστω, αποκατάσταση του περιβάλλοντος.... » 

 Περισσότερα στον παρακάτω σύνδεσμο :

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2018_06_04_afiero...

Δ.3. Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΓΑΙΩΝ – ΓΕΩΡΓΙΑ – ΑΡΔΕΥΣΕΙΣ

        – ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Από την πρώτη βασική μελέτη (1913) ο Ιταλός μηχανικός Nobile αναφέρθηκε στον στόχο της «εξυγίανσης των κατακλυζομένων γαιών και της νέας διαίτης, ήτις κατ’ ακολουθίαν θα αποτακασταθεί».  Πράγματι η επιδίωξη του ήταν «Δια των μελετηθέντων έργων εξυγιάνσεως άπασαι αι γαίαι αυται δεν θα κατακλύζονται πλέον, εξαιρουμένης μόνον της ζώνης της καταλαμβανομένης υπό της συλλεκτηρίου λεκάνης….  Οσον αφορά τας επιπέδους ελώδεις εκτάσεις αυταί θα αποδώσουσι 9.000 εκτάρια (σ.σ. 90.000 στρέμματα) γόνιμων γαιών, καλυπτομένων σήμερον από πλουσίας φυτείας καλαμώνων και υδροχαρών φυτών».

Και σε άλλο σημείο ο Nobile αναφέρει:

«Εκάστη υδραυλική εξυγίανσις επομένως όφειλε να παρακολουθείται από συμπληρωματικά έργα προοριζόμενα όπως προμηθεύσουσιν ύδωρ εις το έδαφος δια κατάλληλων παροχετεύσεων προς υγιεινόν και αγροτικόν σκοπόν».

Συμπερασματικά, από την πρώτη στιγμή το θέμα της αγροτικής αξιοποίησης των γαιών και η ανάγκη χρήσης των υδάτων για σκοπούς (μεταξύ άλλων) αρδευτικούς αποτέλεσε προτεραιότητα.

Ειδικά με την τελική λύση που επιλέχθηκε για την άρδευση 92.000 στρεμμάτων, η άρδευση λειτουργεί πλέον συνδυαστικά με έναν κορυφαίο στόχο των έργων, δηλαδή την εξεύρεση διεξόδου και ανανέωση των υδάτων της νέας τεχνητής λίμνης (κάτι που δεν συνέβαινε στο οικοσύστημα που είχε δημιουργήσει η φύση), συμβάλλοντας παράλληλα στην διαμόρφωση συνθηκών απασχόλησης των κατοίκων και στην παραγωγή γεωργικών προϊόντων.

Τέλος βασική προϋπόθεση για την αξιοποίηση των γαιών αποτελούσε η αντιπλημμυρική προστασία της περιοχής. Όλες οι μελέτες σχετικά με τη Κάρλα επικέντρωσαν επίμονα στο θέμα των πλημμυρών.  Στα προηγούμενα κεφάλαια (κυρίως κεφ. Β) έχουμε αναφερθεί αναλυτικά για τις μελέτες και τα σχετικά έργα και θεωρούμε ότι το θέμα έχει καλυφθεί. Πάντως το θέμα των πλημμυρών και η αντιμετώπισή του και στο μέλλον θα αποτελέσει βασικό κριτήριο αξιολόγησης των αποτελεσμάτων που θα έχει για την περιοχή η λειτουργία του νέου ταμιευτήρα.

Δ.4. Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ – ΑΝΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΥΠΟΓΕΙΟΥ  ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ

  Για την περιοχή της Μαγνησίας και κυρίως για το Πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου η ύδρευση αποτελούσε ανέκαθεν ένα σύνθετο πρόβλημα και πολλές φορές παρατηρήθηκαν συνθήκες έλλειψης νερού για την κάλυψη των συνεχώς αυξανόμενων αναγκών.

  Παρότι στα αρχικά στάδια διαμόρφωσης των στόχων της εξυγίανσης της Κάρλας η ύδρευση δεν αποτελούσε παράμετρο του θέματος, τελικά επελέγη η κάλυψη της ύδρευσης για το 50% περίπου των αναγκών του Βόλου.  Και σύμφωνα με τον ισχυρισμό του Περιφερειάρχη Θεσσαλίας κ. Κώστα Αγοραστού «Η παράμετρος αυτή είναι η σπουδαιότερη διότι έχει τον μεγαλύτερο δείκτη ωφελιμότητας για τους κύκλους της ΕΕ και τη μεγαλύτερη συμμετοχή, ώστε το έργο αυτό να έχει κριθεί ως αμιγώς περιβαλλοντικό.  Ήδη στην ευρύτερη περιοχή έχουν επιστρέψει 181 είδη πτηνών και 13 είδη ψαριών, καθώς και πελεκάνοι» (Ελευθερία Λάρισας, 29 Απριλίου 2018).

  Η ύδρευση του Βόλου (αλλά και παρακείμενων μικρότερων οικισμών) αναμένεται να υλοποιηθεί με την ανόρυξη 50 νέων γεωτρήσεων στην ευρύτερη περιοχή της Κάρλας και την κατασκευή των σχετικών έργων μεταφοράς του νερού (αντλιοστάσια, δίκτυο αγωγών, κ.α.).

 Πάντως στο θέμα αυτό έχουν εκφρασθεί επιφυλάξεις προς τις δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη επιφύλαξη σχετίζεται με την ποιότητα των υπόγειων υδάτων που, ως γνωστόν, δέχονται έως σήμερα σημαντικά ρυπαντικά φορτία (νιτρικά, κ.α.). Η δεύτερη επιφύλαξη συνδέεται γενικά με την αναγκαία ανάταξη του υπόγειου οικοσυστήματος με την ταυτόχρονη (συμφωνημένη) άρση της λειτουργίας εκατοντάδων ιδιωτικών γεωτρήσεων στην περιοχή, οι οποίες υποτίθεται ότι δεν θα έχουν λόγο ύπαρξης μετά την κατασκευή και λειτουργία του αρδευτικού δικτύου των 92.500 στρεμ. πέριξ της Κάρλας, που θα εξυπηρετούνται από τον νέο Ταμιευτήρα.

  Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, με δεδομένο ότι τα έργα αυτά (άρδευσης και ύδρευσης) δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί, το εγχείρημα της αχρήστευσης ( ή παύσης λειτουργίας) των υφιστάμενων ιδιωτικών γεωτρήσεων δεν θα είναι τόσο απλό, δεδομένου ότι δεν έχουμε ζήσει ξανά παρόμοια εμπειρία. 

  Ας σημειωθεί ότι και το θέμα της αναβάθμισης του υπόγειου υδροφορέα αποτέλεσε στοιχείο σοβαρού προβληματισμού για τους επιστήμονες που ασχολήθηκαν με την Κάρλα, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που το πρόβλημα της υποβάθμισης των υπόγειων υδροφορέων στην περιοχή Κάρλας αλλά γενικότερα στη Θεσσαλία είχε προσλάβει δραματικές διαστάσεις.

  Πάντως με την επιλογή ώστε ένα σημαντικό τμήμα των υδάτων της Κάρλας να χρησιμοποιηθεί για την άρδευση περίπου 92.000 στρεμμάτων, αναμένεται η βελτίωση της κατάστασης και η απόκρουση των συνεπειών της τάσης υφαλμύρινσης που παρατηρείται έως σήμερα.  Άλλο ένα «στοίχημα» που πρέπει να «κερδηθεί».

Δ.5. Η ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ –ΣΥΝΑΙΝΕΣΕΙΣ

  Και στο θέμα αυτό υπήρξαν κατά καιρούς, πολλές αλλαγές στη στάση των κατοίκων, λόγω και της μεγάλης χρονικής διάρκειας που μεσολάβησε από την λήξη του πολέμου, από τα έργα εγκιβωτισμού της δεξιάς κοίτης του Πηνειού, από την προσωρινή αποξήρανση της Κάρλας καθώς και την συνεχή ανατροπή των συνθηκών.

  Όπως αναφέρεται στην έκδοση του ΤΕΕ για την Κάρλα (Βόλος, 1999), «Με την κατασκευή της σήραγγας, που άρχισε τον Ιανουάριο του 1957 και τελείωσε τον Οκτώβριο του 1960, άρχισε η εκκένωση της λίμνης η οποία ολοκληρώθηκε το 1962.  Πρέπει να τονιστεί ότι στην παραπάνω μελέτη (σ.σ. σήραγγας εκκένωσης) δεν προβλέπεται η ολική αποξήρανση της Κάρλας, ενώ αντίθετα προβλέπεται ταμιευτήρας.  Ακόμα οι αποστραγγίσεις της λεκάνης δεν οδηγούνται στη λίμνη αλλά αποχετεύονται κατευθείαν στον Παγασητικό, καθώς και τα πιθανά υπερχειλίσματα από τον ταμιευτήρα.  Η κατασκευή του ταμιευτήρα σε τμήματα της τέως λίμνης θα έπρεπε να πραγματοποιηθεί μετά την αποξήρανση και την απομάκρυνση των επιβαρυμένων με άλατα νερών της λίμνης.  Τα μελετημένα, όμως, έργα για την Κάρλα δεν κατασκευάστηκαν στο σύνολο τους και οι προτάσεις της εγκεκριμένης μελέτης σχετικά με τη διαχείριση των έργων και το καθεστώς της περιοχής δεν υιοθετήθηκαν».

Περισσότερα στον παρακάτω σύνδεσμο :

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2018_06_04_afiero...

Δ6.  ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Κλείνοντας το κεφάλαιο αυτό παραθέτουμε αυτούσιο απόσπασμα των συμπερασμάτων όπως αυτά διατυπώνονται το 1995 στην εργασία ΕΚΒΥ-1995 :

«Η πρόταση να αποξηρανθεί η λίμνη Κάρλα και να δημιουργηθεί, σε τμήμα της ένας ταμιευτήρας μικρότερης έκτασης από αυτήν αλλά μεγαλύτερου όγκου, ήταν, σύμφωνα με όλες τις αρχικές μελέτες, τα βασικά έργα για την απόκτηση γεωργικών εκτάσεων, την αντιπλημμυρική προστασία και την άρδευση της ευρύτερης περιοχής.  Η προταθείσα λύση της δημιουργίας ταμιευτήρα αποτε-λούσε τη μοναδική λύση για την ανάσχεση κύματος πλημμυρών διότι : α) ήταν αδύνατο να αποχετευθούν τα ύδατα της ευρύτερης περιοχής μέσω του Πηνειού μια που αυτός βρίσκεται σε μεγαλύτερο υψόμετρο έναντι της λίμνης, β) ήταν οικονομικά ασύμφορη και τεχνικά προβληματική η αποχέτευση των πλημμυρικών υδάτων απευθείας προς τη θάλασσα, επειδή θα απαιτούσε την κατασκευή τεράστιας σήραγγας με παροχή 8,5 m3 /sec και γ) η τέως λίμνη είχε μικρόν όγκο σε σχέση με την επιφάνειά της, οπότε για να ανταποκριθεί στην ανάσχεση των πλημμυρών και την αποταμίευση αρδευτικού νερού, θα απαιτούσε κατάληψη πολλαπλάσιας έκτασης γεωργικών εκτάσεων από αυτήν του ταμιευτήρα.

Με την ολοκλήρωση των υδραυλικών έργων στις αρχές της δεκαετίας του ’40, με τα οποία αποκόπηκε η τροφοδοσία της λίμνης από τον Πηνειό  και μειώθηκε κατά το 1/3 η έκταση της λεκάνης απορροής της, εντάθηκε και η διεργασία της υποβάθμισής της.  Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την ταχεία αύξηση της βιομηχανικής δραστηριότητας και την εντατικοποίηση της γεωργίας, θα είχε ως επακόλουθο την περαιτέρω μείωση των εισροών νερού και αύξηση του ρυπαντικού φορτίου και των αλάτων με συνέπεια την επιτάχυνση του ευτροφισμού που θα οδηγούσε στη μετατροπή της λίμνης σε εποχιακό έλος.

Η προσωρινή αποξήρανση της λίμνης Κάρλας και η δημιουργία στη θέση της μιας άλλης λίμνης υπό την μορφή ενός ταμιευτήρα διπλού σκοπού, για αντιπλημμυρική προστασία και αποταμίευση νερού, θα πρέπει να θεωρηθεί ως θετική ενέργεια η οποία θα αποκαθιστούσε κατά τον πληρέστερο δυνατό βαθμό τις φυσικές λειτουργίες της Κάρλας, όπως αυτές υπήρχαν πριν από την υποβάθμισή της.

Η ολοκλήρωση των εγγειοβελτιωτικών έργων στην περιοχή της Κάρλας συνδέεται άμεσα με τη δημιουργία ταμιευτήρα.  Η έκταση που θα καταλάβει αυτός δεν είναι δυνατόν να είναι μικρότερη από 1.500 ha, για την περίπτωση που θα έχει αποκλειστικά αντιπλημμυρικό χαρακτήρα.  Αυτό σημαίνει ότι από τη φύση του το συνολικό κόστος των έργων της Κάρλας και οι καταλαμβανόμενες από τα έργα κεφαλής εκτάσεις θα είναι μεγαλύτερες από ότι στα συνήθη εγγειοβελτιωτικά έργα.   Το γεγονός αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την οικονομική διερεύνηση του έργου άλλα οπωσδήποτε δεν θα πρέπει να αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα για την υλοποίησή του.  Είναι άλλωστε καιρός η «οικονομική» λεγόμενη διερεύνηση τέτοιων έργων να στηρίζεται στις σύγχρονες αντιλήψεις της άριστης (δηλαδή διαρκούς και πολύπλευρης) ωφέλειας για το κοινωνικό σύνολο αντί των απαρχαιωμένων και βλαπτικών αρχών της αποκόμισης του μεγίστου κέρδους στο βραχύτερο χρόνο για μικρές κοινωνικές ομάδες.

Από τις λύσεις που κατά καιρούς εξετάσθηκαν, ο ταμιευτήρας διπλού σκοπού, τον οποίο μπορούμε να ονομάσουμε λίμνη Νέο-Βοιβηίδα, είναι ο πλέον ενδεδειγμένος για την περίπτωση διότι :

• Θα συμβάλει στην αύξηση των περιορισμένων υδατικών πόρων που διαθέτει σήμερα η Θεσσαλία,
• Θα αποκαταστήσει τις προϋπάρχουσες πολύτιμες λειτουργίες του υγροτόπου που χάθηκε
• Θα επιλύσει με φυσικά μέσα το πρόβλημα της ρύπανσης του Παγασητικού χωρίς να απαιτηθούν δαπανηρά και αμφιβόλου αποτελεσματικότητας έργα όπως είναι η κατασκευή νέας σήραγγας προς το Αιγαίο και η μεταφορά του προβλήματος σε άλλη περιοχή.

Η δημιουργία της Λίμνης Νέο-Βοιβηίδας είναι δυνατόν να αποτελέσει μοναδικό παράδειγμα αποκατάστασης υγροτόπων, όχι μόνο για τη χώρα μας αλλά και για την ευρύτερη λεκάνη της Μεσογείου.  Είναι σημαντικό και πρέπει να τονιστεί ιδιαιτέρως, ότι η τυχόν υλοποίηση της προταθείσας λύσεως δεν θα εξασφαλίσει από μόνη της και την λύση όλων των προβλημάτων».